Bệnh SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) là căn bệnh bí hiểm, đang hoành hành tại nhiều nước trên thế giới. Tính cho đến thời điểm hiện tại, đã có 1323 người trên thế giới nhiễm bệnh và đã có đến 50 người tử vong (kể từ ngày 16/11/2002). VYSA xin trân trọng giới thiệu một bài viết của một bạn thành viên của VYSA đã tổng hợp các kiến thức chung về virus và thông tin về SARS, cũng như cách phòng ngừa căn bệnh nguy hiểm này.
Các bạn yêu quý, trong thời gian qua vì bận quá nên tôi đã không vào tham gia diễn đàn được thường xuyên. Nhưng đến hôm nay, khi mà các phương tiện thông tin đại chúng ở Việt nam cho thấy là dường như chúng ta đã kiểm soát được dịch viruts nguy hiểm mới xuất hiện, thì tôi vẫn tin tưởng rằng vẫn là chưa muộn khi tôi post bài viết này lên diễn đàn và mong rằng bài viết sẽ mang lại những điều bổ ích cho chúng ta trong việc phòng ngừa căn bệnh đầy nguy hiểm này.
Trước khi đi vào nói về dịch vi rút mới xuất hiện gần đây thì chúng ta hãy cùng dành ít phút để cập nhật chút kiến thức về vi rút học.
Vi rút là dạng sống không phải là tế bào hoàn chỉnh mà chỉ là một vỏ bọc protein (gồm một hoặc nhiều lớp protein được lắp ghép thành từ một hoặc nhiều loại protein) bao quanh một lõi nhân chứa vật chất di truyền là DNA hoặc là RNA có cấu trúc mạch vòng hoặc mạch thẳng, sợi đơn hoặc là sợi kép.
Câu hỏi đặt ra: Loại vi rút mới này có cấu tạo vỏ protein như thế nào, vật chất di truyền của chúng thuộc loại gì ?
Vi rút xâm nhập vào tế bào chủ bằng cách bám vào thụ quan (receptor) đặc hiệu trên màng tế bào rồi phóng vật chất di truyền vào trong tế bào. Sau khi vào trong tế bào chủ, nhân của vi rút sẽ dùng các công cụ và nguyên liệu có sẵn trong tế bào chủ để tự tổng hợp ra những protein vỏ và sao chép ra rất nhiều nhân mới. Các nhân và protein vỏ sẽ tự động lắp ghép lại tạo thành những vi rút mới. Sau đó vi rút mới có thể chui ra ngoài hoặc là tiêu diệt tế bào chủ để được giải phóng ra ngoài rồi đi xâm nhập những tế bào chủ khác. Người ta phát hiện ra vi rút khi mà người ta nhận thấy là vi khuẩn bị một thực thể sống không phải là tế bào xâm nhập vào và phá hủy chúng sau khi hoàn thành quá trình sinh sản trong tế bào vi khuẩn. Chính vì vậy mà người ta gọi vi rút là thể thực khuẩn hay là thể ăn khuẩn hay là siêu vi khuẩn (bởi vì nó nhỏ hơn tế bào vi khuẩn rất nhiều).
Điểm quyết định cho sự xâm nhập thành công của vi rút vào tế bào chủ là tương tác giữa protein vỏ và thụ quan đặc hiệu trên màng tế bào chủ. Nếu tế bào không có thụ quan đặc hiệu này thì vi rút không thể xâm nhập vào được. Điều này giải thích tại sao có những loại vi rút có thể xâm nhập được vào nhiều loại tế bào chủ khác nhau nhưng cũng có những loại vi rút chỉ xâm nhập vào đựơc một số loại tế bào chủ nhất định hay là vi rút của loài gà thì không thể xâm nhập vào người nếu như không có sự đột biến trong cấu tạo của màng vỏ vi rút giúp chúng có thể vượt qua rào cản về loài. Lấy ví dụ như vi rút HIV chỉ xâm nhập được vào tế bào nào mà có thụ quan CD4 hoăc CD8 trên màng tế bào và trớ trêu thay tế bào đó lại chính là tế bào bạch cầu thuộc hệ miễn dịch của chúng ta.
Câu hỏi đặt ra: Loại vi rút mới này xâm nhập vào tế bào người bằng cách thức như thế nào hay là qua những thụ quan đặc hiệu nào, và chúng có khả năng xâm nhiễm vào những loại tế bào nào trong cơ thể chúng ta ?
Chu trình sống của vi rút khá phức tạp. Vi rút có thể hoạt động ngay sau khi xâm nhập vào tế bào chủ và tiêu diệt tế bào chủ hoặc chúng có thể gắn vật chất di truyền của chúng vào vật chất di truyền của tế bào chủ mãi mãi rồi ngủ yên ở trong tế bào chủ. Khi vật chất di truyền của tế bào chủ nhân lên thì vật chất di truyền của vi rút cũng được nhân lên theo. Khi những yếu tố bất lợi từ môi trường xuất hiện, chúng có thể kích thích vi rút hoạt động trở lại và tiêu diệt tế bào chủ. Một ví dụ điển hình là alcohol có trong rượu có thể kích thích các vi rút viêm gan hoạt động biến những tế bào gan thành tế bào ung thư gan.
Câu hỏi đặt ra: Loại vi rút mới này có chu trình sống như thế nào ? Chúng sẽ tích hợp vật chất di truyền vào tế bào của chúng ta mãi mãi giống như là những vi rút viêm gan hay là chúng chỉ đến rồi đi sau khi ta tiêu diệt được chúng.
Thông tin về chu trình sống của vi rút, cấu tạo của protein vỏ vi rút, loại vật liệu di truyền và cách thức xâm nhập của vi rút cực kỳ quan trọng và cần thiết cho việc tìm ra và quyết định phương pháp xét nghiệm hay chế tạo kít xét nghiệm cũng như điều trị và chế tạo vaccine. Hãy nhớ rằng hiện nay chỉ có thuốc điều trị cho vi khuẩn mà không có thuốc điều trị cho vi rút.
Hãy để tôi kể cho các bạn nghe về cách mà người ta tiêu diệt vi khuẩn. Bởi vì tôi chắc chắn là các bạn sẽ có được nhiều thông tin bất ngờ và bổ ích.
Vi khuẩn có một lớp thành tế bào đặc biệt được lắp ghép từ những phân tử sinh học đặc trưng giúp chúng chống lại được áp suất của môi trường bên ngoài. Nếu lớp thành này bị phá vỡ dù chỉ tại một điểm thì cũng đủ để cho áp suất môi trường làm tế bào vi khuẩn nổ tung. Tận dụng yếu điểm này của vi khuẩn người ta chế tạo ra thuốc kháng sinh có cấu trúc sinh học giống với các phân tử sinh học đặc trưng cấu tạo nên thành vi khuẩn. Trong quá trình lăp ghép tổng hợp lớp thành của mình, vi khuẩn sẽ nhận dạng nhầm các phân tử kháng sinh là các phân tử sinh học mà chúng cần. Do vậy chúng đã sử dụng các phân tử kháng sinh thay vì sử dụng các phân tử sinh học đặc trưng để tổng hợp lớp thành tế bào của chúng. Kết quả là lớp thành tế bào vi khuẩn bị suy yếu tại những vị trí có các phân tử kháng sinh và rồi tế bào vi khuẩn sẽ bị nổ tung ngay sau đó.
Đây là chiến thuật thông minh tuyệt vời để tiêu diệt vi khuẩn. Nhưng tôi phải nói với các bạn rằng lần đầu tiên nhà khoa học Penexilin tìm ra chất kháng sinh, mà sau này người ta gọi là kháng sinh penexillin, không phải bắt nguồn từ quan điểm khoa học trên. Đó hoàn toàn là sự tình cớ khi mà ông quan sát thấy một loài vi khuẩn mà ông đang nghiên cứu có khả năng tiêu diệt loài vi khuẩn khác bằng cách tiết ra một chất dịch phá vỡ lớp thành của loài vi khuẩn đó. Nghiên cưu sâu hơn người ta đã tìm ra kháng sinh penexillin và cơ chế tiêu diệt vi khuẩn của kháng sinh. Sau đó tận dụng chiến thuật thông minh này người ta đã tổng hợp được nhiều loại kháng sinh khác cho nhiều loại vi khuẩn khác và có hoạt tính cao hơn.
Một điều chú ý rằng là các loại vi khuẩn khác nhau sẽ có cấu trúc thành tế bào khác nhau (vi khuẩn Gram dương và Gram âm). Do vậy mà không phải loại kháng sinh nào cũng diệt được vi khuẩn. Khi bác sĩ phát hiện bạn bị nhiễm trùng, người ta phải xét nghiệm để biết bạn bị nhiểm khuẩn loại gì và số lượng vi khuẩn như thế nào để kê đơn thuốc cho bạn sử dụng đúng loại kháng sinh đặc trị và đúng liều hiệu quả và an toàn. Nhân đây xin nói thêm là các bác sĩ ở Việt Nam thường bỏ qua bước này và tôi còn biết là đa phần họ còn chẳng biết là trên đời này có hai loại thành tế bào vi khuẩn là Gram dương và Gram âm. Tôi sẽ không bàn lạc đề sang cả vấn đề tác dụng phụ của kháng sinh đối với cơ thể chúng ta. Nhưng có điều tôi chắc chắn với các bạn rằng các viên thuốc kháng sinh ảnh hưởng đến hệ thống tiêu hóa của chúng ta không phải theo cái cách như đối với vi khuẩn. Bởi vì một điều đơn giản là tế bào người không có lớp thành giống như lớp thành của tế bào vi khuẩn.
Tại sao chúng ta phải uống thuốc kháng sinh đủ liều ? Rõ ràng là con gà bị chết vì nó ăn nhầm phải thuốc độc nhưng còn quả trứng gà thì lại không bị chết vì quả trứng đâu có ăn. Nếu như chúng ta uống thuốc không đủ liều thì kháng sinh sẽ có thể không đến được chỗ vi khuẩn với số lượng đủ để diệt vi khuẩn hoặc là những tế bào vi khuẩn chưa bước vào giai đoạn sinh sản và sinh trưởng thì chúng sẽ không bị chết. Do vậy các bạn phải uống thuốc đủ 5 hoặc 7 ngày để tiêu diệt hết tất cả các vi khuẩn ở các thế hệ khác nhau (hay các vòng đời khác nhau hay các giai đoạn sống khác nhau) của chúng.
Thế còn trường hợp vi khuẩn kháng lại thuốc kháng sinh là thế nào ? Câu trả lời đơn giản là vi khuẩn đã có một cơ chế giúp chúng phân biệt và nhận diện chất ra chất kháng sinh nên chúng không bị lừa nữa hoặc là chúng đã đột biến thành một loại vi khuẩn mà có lớp thành tế bào khác. Lớp thành mới này không được tổng hợp từ những phân tử sinh học đặc trưng có cấu trúc giống với kháng sinh như trước nữa. Một trong những loại vi khuẩn nguy hiểm và có khả năng kháng thuốc cao đó là vi khuẩn lao. Đừng bao giờ nghĩ rằng chúng ta đã tiêu diệt được bệnh lao. Tôi thấy rất nhiều những ông bố bà mẹ đã đầu độc con mình và chính mình bằng những cách sử dụng kháng sinh không theo quy định. Tôi khuyên các bạn đừng lặp lại lỗi lầm ngu xuẩn đó.
Lạc đề sang vi khuẩn như vậy là đủ rồi, vậy còn vi rút thì sao. Một vài chiến thuật đã được sử dụng để tiêu diệt vi rút. Đơn giản nhất là biện pháp tìm mọi cách ngăn cản sự lây lan của vi rút sang các cơ thể mới và tiêu hủy toàn bộ những cơ thể đã bị nhiễm. Bởi vì vi rút là một dạng sống ký sinh, nên nếu chúng không ở trong các tế bào sống thì chúng cũng sẽ không thể sinh sản và phát triển được. Nghiên cứu phát triển các loại thuốc giúp ngăn chặn quá trình tương tác của vỏ vi rút với thụ quan đặc hiệu trên bề mặt tế bào và nâng sức đề kháng của cơ thể. Sản xuất các protein vỏ của vi rút rồi tiêm vào người lành để huấn luyện cho hệ thống miễn dịch của cơ thể người đó biết nhận diện và tiêu diệt khi vi rút xâm nhập. Đây cũng chính là một trong những nguyên lý của việc chế tạo vaccine. Nhưng đây là những loại vaccine được chế tạo nhờ những tiến bộ trong ngành công nghệ gene còn những loại vaccine phổ biến trước đây được sản xuất bằng cách gây nhiễm vi rút cho khỉ, rồi tách chiết lấy vi rút hoặc các thành phần của vi rút từ con khỉ bị nhiễm, làm suy yếu chúng chúng ta sẽ có vaccine theo nguyên lý của Paster. Nhưng nếu như công nghệ tách chiết không tốt, vaccine sẽ có thể bị lẫn cả các protein lạ của khỉ và chúng có thể gây ra hiệu ứng miễn dịch shock toàn cơ thể và giết chết bạn chỉ trong vài phút mà không có gì có thể cứu được. Do vậy bạn hãy tiêm vaccine của ngoại trong trường hợp cần thiết hoặc là bạn sẽ có thể bị chết nếu như bạn tiêm vaccine của nội. Hãy tin tôi là đã có không ít người đã bị chết vì tiêm vaccine phòng bệnh chó dại của nội nhưng những số liệu này đã không được công bố. Bởi vì đa phần những trường hợp này đều ở nông thôn.
Những thành phần khác có trong vaccine được chế tạo từ khỉ cũng có thể gây ra những ảnh hưởng phụ khác. Một trong những ảnh hưởng đó là người ta sợ rằng vaccine có thể gây ra bệnh viêm dây thần kinh. Vì chưa có một công trình nghiên cứu nào về vấn đề này. Cho nên người ta không thể khẳng định nhưng cũng chưa thể phủ nhận hoàn toàn. Những ảnh hưởng khác nhu là người tiêm phòng có thể bị nhiểm một loại vi rút mới của khỉ hoặc là vaccine đã không được xử lý kỹ càng khiến cho người tiêm phòng thay vì được miễn dịch thì chính họ lại bị nhiễm vi rút.
Cơ thể chúng ta cũng có một cơ chế tuyệt vời để chống lại vi rút sau khi chúng ta đã bị nhiễm. Các tế bào bị nhiễm sẽ tiết ra một số các hoạt chất đặc biệt tùy thuộc vào loại vi rút và loại tế bào bị nhiễm để thông báo là tôi đã bị nhiễm bệnh cho những tế bào chưa bị nhiễm. Các tế bào chưa bị nhiễm sau đó sẽ phát triển hệ thống phòng chống vi rút hiệu quả khi nhận được thông báo này. Đồng thời tế bào bạch cầu và đại thực bào của hệ miễn dịch cũng đi tìm tiêu diệt những tế bào đã bị nhiễm vi rút này. Các nhà nghiên cứu đã sản xuất được các hoạt chất này và ngày nay chúng ta đang sử dụng dưới tên gọi thuốc tăng sức đề kháng và chống vi rút.
Xin một lần nữa nhấn mạnh là những loại thuốc này không trực tiếp tiêu diệt vi rút như trường hợp kháng sinh và vi khuẩn mà chúng chỉ tăng cường khả năng đề kháng của cơ thể, ngăn cản quá trình xâm nhập, sinh sản, phát triển của vi rút và qua đó gián tiếp trợ giúp các tế bào thuộc hệ miễn dịch của chúng ta tiêu diệt vi rút bằng cách tiêu diệt các tế bào bị nhiễm vi rút.
Đến đây thì tôi nghĩ là kiến thức của các bạn đã được cập nhật đủ để hiểu được mối lo ngại của tôi cũng như của toàn thế giới về loại vi rút mới nguy hiểm này và đặc biệt là việc điều trị và kiểm soát dịch vi rút này hiện nay ở Việt Nam. Tôi sẽ cung cấp các thông tin ngắn gọn và các suy luận logic cho các bạn:
– Hai bác sĩ và 2 y tá trực tiếp chăm sóc bệnh nhân Mỹ gốc Hong Kong đầu tiên tại Việt Nam đã chết, tại sao ? Bởi vì họ không lường trước được sự nguy hiểm của triệu chứng giống như bệnh cúm mà họ đã nhiễm phải từ bệnh nhân người Mỹ và chỉ trong vài ba ngày thì bệnh của họ đã phát triển nguy kịch nhanh đến mức không thể cứu chữa được nữa.
– Bệnh viện là nơi mà ý thức về bệnh truyền nhiễm của y tá và bác sĩ rất cao cũng như vệ sinh phòng dịch bệnh rất tốt mà đã có đến hơn 30 chục nhân viên của bệnh viện Việt Pháp đã bị nhiễm vi rút. Vậy thì khả năng lây lan tại cộng đồng sẽ nguy hiểm và lớn đến mức nào.
– Bắt đầu được phát hiện vào ngày 26 tháng 2 tại Việt Nam nhưng cho đến nay theo thông tin Update 10 cua WHO thì đã có 1323 ca nhiễm bệnh và có 49 người chết kể cả những trường hợp ở Quảng Đông, Trung Quốc xuất hiện từ năm ngoái http://www.who.int/csr/don/2003_03_26/en/ . Vi rút đã lan nhanh đến 13 quôc gia trong đó có cả những quốc đảo như Nhật Bản. Và cho dù là các quốc gia có chất lượng y tế rất là cao như Canada … thì bệnh nhân vẫn …. chết như thường.
– Vị bác sĩ người Pháp mang tro của đồng nghiệp người Pháp đã chết quay trở về Pháp cũng đã phát bệnh và bệnh trở nên nguy kịch rất nhanh. Hãy để ý là ông ta đã nhiễm bệnh từ khi còn ở Việt Nam và sau một thời gian sử dụng thuốc phòng chống thì bệnh mới phát khi trở về Pháp. Vậy thì vi rút này đã có thời gian ủ bệnh khá lâu. Với thời gian ủ bệnh như vậy thì khả năng lây lan bệnh sẽ rất cao, nhất là tại một nước trình độ dân trí và điều kiện y tế kém như Việt Nam.
– Cho đến nay 11 phòng thí nghiệm tiên tiến trên thế giới đang nghiên cứu về loại vi rút này. Nhưng họ vẫn chưa xác định được chính xác loại vi rút mới này là loại gì ? Hay là ít ra thì các kết quả của họ cũng chưa thống nhất với nhau. Một bước tiến duy nhất trong việc nghiên cứu loại vi rút này là họ đã tìm cách nuôi cấy được loại vi rút này. Điều trớ trêu là từ các mẫu bệnh phẩm người ta lại tìm ra các loại vi rút khác nhau. Vậy thì chúng ta vẫn chưa tìm ra được thủ phạm. Hơn thế nữa chúng ta còn cần phải nghiên cứu cấu trúc lớp vỏ protein cua vi rút, xác định vật chất di truyền của vi rút thuộc loại gì, cách thức xâm nhập vào tế bào, loại tế bào mà nó xâm nhập … để tìm ra cách triệt để và hiệu quả trong việc điều trị.
Tôi thật sự lo ngại khi mà ở Việt Nam người ta đã cho các bệnh nhân hồi phục xuất viện. Bởi vì các nhà khoa học còn chưa xác định được là loại vi rút mới này sẽ gắn vật chất di truyền của chúng vào bộ gene của tế bào người nhiễm bệnh như là vi rút viêm gan hay là chúng sẽ ra đi hoàn toàn sau khi bệnh nhân được điều trị khỏi bệnh. Nếu là trường hợp thứ nhất thì có nghĩa là bệnh dịch sẽ lại có thể bùng phát bất cứ lúc nào và một khi bạn đã nhiễm bệnh thì vi rút sẽ mãi mãi nằm trong cơ thể của bạn
– Một điều nữa cần phải chú ý là trong khi các nhà khoa học còn chưa xác định được đó là loại vi rút gì thì một số người lại cho rằng nó không phải là vi rút cúm nên không có khả năng gây ra dịch lớn. Nếu như logic của các bạn không có vấn đề gì thì các bạn cũng thấy ngay là cho dù vi rút mới là loại gì thì nó cũng đã lây lan theo cách thức và tốc độ nhanh chả kém gì vi rút cúm. Và hơn nữa chúng ta lại chưa có thuốc điều trị nó. Chúng ta sẽ có thuốc khi mà các nhà khoa học trả lời được hết các câu hỏi ở phần trên mà tôi đặt ra và họ cũng sản xuất thành công thuốc đặc trị cũng như là vaccine cho vi rút mới này. Đợi đến lúc đó thì sẽ còn có nhiều người chết nữa.
– Tôi và rất nhiều người bạn của tôi gọi điện về nhà để dặn người nhà phải cẩn thận với vi rút lạ xuất hiện. Và thật bất ngờ khi tôi và mọi người đều nhận thấy là từ người trí thức cho đến nông dân đều coi thường SARS. Ngay cả cô bạn đang làm ở Bệnh viện Bạch Mai của tôi cũng thản nhiên nói là người ta cũng phát khẩu trang và tuyên truyền nhiều nhưng tớ đeo khẩu trang mấy hôm thấy vướng víu và đau tai nên tớ toàn bỏ ra. Có lẽ người ta phải tuyên truyền về vi rút mới này bằng một đoạn phim hấp dẫn như phim quảng cáo thì mới gây được ấn tượng với người dân hay sao.
– Lần theo dòng sự kiện thì tôi nhận thấy có sự che dấu thông tin về căn bệnh lạ này. Bệnh này đã xuất hiện ở Trung Quốc từ năm ngoái nhưng các bác sĩ ở Trung Quốc đã không lường hết được sự nguy hiểm của loại vi rút này và hơn thế nữa Trung Quốc còn buộc tội La Roche tuyên truyền làm hoảng loạn dân chúng để bán thuốc. Tôi nghĩ là họ còn sợ ngành du lịch của họ sẽ bị thất thu lớn và nhiều điều bất lợi khác khi người ta phát hiện ở Trung Quốc có dịch vi rút nguy hiểm. Nếu như họ hợp tác với quốc tế ngay từ đầu và tuyên truyền rộng rãi để người dân ý thức được mối nguy hiểm tiềm tàng đe dọa họ thì chắc chắn là không có kết quả xấu như hiện nay.
Có thể là tôi sẽ bị cho là kẻ đang tuyên truyền làm hoảng loạn tinh thần người dân hoặc là kẻ lo lắng vớ vẩn khi mà người ta đã kiểm soát được bệnh dịch. Tôi chấp nhận tất cả và tôi cũng sãn sàng chịu trách nhiệm trước những gì tôi viết trên đây. Một điều duy nhất tôi mong muốn các bạn hãy đọc kỹ bài viết này và giới thiệu cho càng nhiều người đọc càng tốt. Đừng chết vì thiếu hiểu biết và hãy cùng nhau phòng chống loại vi rút mới nguy hiểm này. Những việc sau đây các bạn nên làm ngay ít nhất là cho đến khi SARS đã được WHO công bố chính thức là không còn nguy hiểm.
– Giảm tối thiểu việc đến những nơi công cộng đông người như siêu thị, chợ, quán cafe, rạp chiếu phim, bệnh viện, cửa hàng thuốc, trường học ….
– Giảm tối đa các đợt đi công tác xa, hay đi chơi xa, đi du lịch, hay tiếp khách tại nhà riêng.
– Tránh mọi tiếp xúc gần hay là giữ khoảng cách an toàn khi giao tiếp, tránh bắt tay, tránh dùng chung đồ dùng sinh hoạt.
– Đi ra đường cần đeo khẩu trang, về nhà phải giặt khẩu trang, quần áo và tắm rửa ngay. Và tránh ăn uống ngoài đường tại những quán công cộng…
– Hàng ngày uống thuốc vitamin C nhằm tăng cường sức đề kháng, tra thuốc nhỏ mắt, nhỏ mũi, rửa tay trước khi ăn.
– Nếu bạn cảm thấy có triệu chứng giống bị cúm và giống như đã được mô tả về SARS thì hãy đến ngay cơ sở y tế chất lượng cao để được khám ngay.
Take care and God bless all of us !
kalinin1130@yahoo.com
